چطوري مي‌توان احساسات واقعي و غيرواقعي را تشخيص داد؟وقتي با مشكلاتي مانند اضطراب و افسردگي دست‌به‌گريبانيم، ساده نيست كه درك كنيم چه در ذهن و جسم ما رخ مي‌دهد، بهويژه اگر تجربه ديگري نداشته باشيم كه بتوانيم شرايطمان را با آن مقايسه كنيم. كتاب درماني اين شكاف را با ادبيات پر مي‌كند. كتاب‌درماني روشي مقرون‌به‌صرفه است كه معمولا براي تكميل ساير روش‌هاي درماني استفاده مي‌شود و براي تمام سنين مفيد است. كتاب‌هايي كه توصيه مي‌شوند هر گونه ادبي و هر موضوعي را در بر مي‌گيرند، ولي كتاب‌درمانگران بيشتر از كتاب‌هاي داستاني استفاده مي‌كنند. در ادامه توضيح مي‌دهيم كه كتاب درماني براي حل كدام مشكلات مؤثر است و چگونه و چقدر به حل مشكلات ما كمك مي‌كند.
كتاب درماني براي حل چه مشكلاتي مناسب است؟
مطالعه براي افراد در هر سني مفيد است و موجب افزايش خودآگاهي، بالارفتن عزت‌نفس و بهبود توانايي رويارويي با بحران‌هاي رشد مي‌شود. مي‌توان كتاب‌درماني را با ساير شيوه‌هاي درماني مانند بازي‌درماني و رفتار درماني شناختي تركيب كرد.
مي‌توانيم از كتاب درماني براي حل چنين مسائل و مشكلاتي استفاده كنيم:
- اضطراب؛
- افسردگي؛
- تروما؛
- اعتياد؛
- غم و اندوه؛
- اختلال خوردن؛
- نگراني‌هاي وجودي مانند انزوا، پوچي زندگي، آزادي و مرگ؛
- طلاق، مشكلات خانوادگي يا ساير چالش‌هاي مربوط به روابط؛
- سوءمصرف مواد؛
- مديريت خشم؛
- رفتار نامناسب اجتماعي؛
- كم‌رويي؛
- مواجهه با طردشدن يا گرايش‌هاي منفي ديگري مانند نژادپرستي، تبعيض جنسيتي و سن‌گرايي يا تبعيض سني؛
- درمان سوءمصرف خفيف الكل.
درمانگر مي‌تواند از كتاب‌هاي خودياري مانند كتابِ تمرينات آرامش‌بخش براي افراد مضطرب استفاده كند يا براي بيماري كه به‌تازگي يكي از عزيزانش را از دست داده است، داستان شخصيتي تخيلي را انتخاب كند كه با غم و اندوه و آسيب مرگ يكي از عزيزانش روبه‌رو شده است.
كتاب درماني چگونه به حل مشكلات ما كمك مي‌كند؟
درمانگر با استفاده از ماجراهاي كتاب‌هاي داستاني، شعرها، نمايشنامه‌ها، داستان‌هاي كوتاه و كتاب‌هاي خودياري به بيمار كمك مي‌كند كه درك عميق‌تري از مشكلات و نگراني‌هايش پيدا كند. كتاب درماني موجب مي‌شود به چالش‌هايي آگاه شويم كه با آنها روبه‌رو هستيم و براي رفع نگران‌كننده‌ترين مشكلات خود راهكارهايي بيابيم. كتاب درماني درك، خودآگاهي و توانايي حل مسئله ما را افزايش مي‌دهد.
كتاب‌درماني روشي ارزان و آسان است كه عوارض جانبي كمي دارد (البته اگر اصلا عوارضي داشته باشد!)، بنابراين براي بيماراني كه زمان كم يا بودجه محدودي دارند يا افرادي با مشكلات سلامت روان خفيف تا متوسط، مفيد است.
خواندن آثار ادبي و صحبت‌كردن درباره آنها به بيماران كمك مي‌كند:
- از ديدگاهي غير از ديدگاه خودشان مسائل را ببينند؛
- گذشته دشوار يا علائم ناراحت‌كننده را درك كنند؛
- اميدواري، رضايت و همدلي را احساس كنند؛
- عزت‌نفسشان بهبود يابد و احساس خودكارآمدي كنند.
خواندن كتاب، بهويژه كتاب‌هايي كه ديدگاه جديدي را ارائه مي‌دهند يا خواننده را به خارج از منطقه امنش مي‌برند، همدلي و تحمل ديگران و مهارت‌هاي ميان‌فردي (مانند توانايي درك احساسات ديگران) را افزايش مي‌دهد.
وقتي از كتاب درماني در محيط گروهي استفاده مي‌شود، شركت‌كنندگان مي‌توانند درباره تفسيرشان از داستان و ارتباطي كه ميان داستان و مشكلات زندگي خود مي‌بينند بازخورد بدهند يا بگيرند. اين روش برقراري ارتباط را بهبود مي‌دهد و گفت‌وگوها و ارتباطات عميق‌تر را در شركت‌كنندگان تقويت مي‌كند.
مطالعه باعث تقويت اثرات ساير درمان‌ها مي‌شود و اميد به تغييرات مثبت را ايجاد مي‌كند. كتاب درماني با ايجاد امكان ادامه درمان در خارج از جلسات، فرايند درمان را تسريع مي‌كند. به‌گفته بسياري از درمانگراني كه از كتاب‌درماني استفاده مي‌كنند، اين روش مشاركت و تعهد بيمار به فرايند درماني را افزايش مي‌دهد.
كتاب درماني براي چه كساني مناسب نيست؟
كتاب‌درماني فقط در صورتي مؤثر خواهد بود كه به خواندن و به‌اشتراك‌گذاشتن تمايل داشته باشيد. به‌طور كلي، كتاب درماني در موارد زير توصيه نمي‌شود:
- ناتواني در تشخيص واقعيت از خيال؛
- محدودبودن توانايي فكري يا بازه زماني توجه؛
- لذت‌نبردن فرد از مطالعه.
يا كتاب درماني راهكار جديدي است؟
تأثير مثبت كتابخواني بر روحيه و سلامت ذهن موضوع تازه‌اي نيست. بسياري از جوامع باستاني، از جمله يوناني‌ها و مصري‌ها، كتابخانه را مكاني مقدس و داراي قدرت درماني مي‌دانستند. از آغاز قرن بيستم، روان‌شناسان پژوهش‌هاي رسمي درباره فوايد كلي مطالعه و بهويژه كتاب درماني را شروع كردند.
در اوايل قرن نوزدهم، پزشكاني مانند بنيامين راش و مينسون گالت شروع به استفاده از كتاب درماني براي توان‌بخشي و درمان مشكلات سلامت روان كردند. در طول جنگ جهاني اول و دوم نيز براي كمك به مشكلات جسمي و عاطفي سربازان بازگشته از جنگ، از كتاب‌درماني استفاده مي‌شد.
در دهه ۱۹۵۰، كارولين شرودز بر اساس اين فرض كه مردم به‌شدت تحت‌تأثير شخصيت‌هاي داستاني هستند كه با آنها هم‌ذات‌پنداري مي‌كنند، مدلي نظري را ارائه داد و استفاده از كتاب درماني گسترش بيشتري يافت. در سال ۱۹۶۶، انجمن كتابخانه آمريكا تعريفي رسمي از كتاب‌درماني ارائه كرد. در سال ۱۹۶۹، انجمن شعردرماني تشكيل شد و شعردرماني را كه شكلي از كتاب درماني است، به‌عنوان روشي درماني معرفي كردند.
در دهه ۱۹۷۰، كتابداري به‌نام رئا روبين كتاب درماني را به ۲ دسته تقسيم كرد:
- رشدي (براي محيط‌هاي آموزشي)؛
- درماني (براي محيط‌هاي سلامت روان).
در سال ۱۹۷۸، كتاب او با عنوان «استفاده از كتاب درماني؛ راهنماي نظري و عملي» به تحولات در اين زمينه كمك زيادي كرد. در سال ۱۹۸۳ نيز فدراسيون بين‌المللي كتاب‌درماني تأسيس شد.